Boekbanden uit de Librije te Zutphen

Dit artikel is eerder verschenen in: A.J. Geurt (red.), Middeleeuwse boeken en teksten uit Oost-Nederland, Nijmegen 1984, 137-212.

Voor deze online heruitgave zijn de verwijzingen naar de archiefbronnen ge-update, zijn bij de bespreking van de nu nog in de Librije aanwezige banden hun respectievelijke nummers toegevoegd van de in 2008 verschenen Librije catalogus (A.D. Renting en J.T.C. Renting-Kuijpers m.m.v. Jos. M.M. Hermans, Catalogus Librije Zutphen. De Kettingbibliotheek van de Walburgiskerk, Groningen  2008, in het vervolg - in navolging van latere publicaties - aangeduid als: "CLZ") en zijn de afbeeldingen van de stempel wrijfsels opnieuw gescand. Verder zijn er onderaan het artikel correcties opgenomen die zijn gevolgd na de oorspronkelijke publicatie.

• Introductie
• De Fraters van Deventer
  • Stempels gebruikt door de Fraters van Deventer
  • Banden gebonden door de Fraters van Deventer
• Vincent Russenberg
  • Stempels gebruikt door Vincent Russenberg
  • Banden gebonden door Vincent Russenberg
  • Banden gebonden door Vincent Russenberg, die niet meer in de Librije aanwezig zijn
• Wilhelmus de Boekbinder
  • Stempels gebruikt door Wilhelmus de Boekbinder
  • Banden gebonden door Wilhelmus de Boekbinder
  • Banden gebonden door Wilhelmus de Boekbinder, die niet meer in de Librije aanwezig zijn
• Derick van Santen
  • Stempels gebruikt door Derick van Santen
  • Banden gebonden door Derick van Santen
  • Banden gebonden door Derick van Santen, die niet meer in de Librije aanwezig zijn
• De Fraters van Doesburg
  • Stempels gebruikt door de Fraters van Doesburg
  • Banden gebonden door de Fraters van Doesburg
  • Banden gebonden door de Fraters van Doesburg, die niet meer in de Librije aanwezig zijn
• Simon Steenbergen
  • Stempels gebruikt door Simon Steenbergen
  • Banden gebonden door Simon Steenbergen
  • Banden gebonden door Simon Steenbergen, die niet meer in de Librije aanwezig zijn
• Correcties
• Bijlage I
• Bijlage II
• Bijlage III
• Bijlage IV
• Bijlage V
• Bijlage VI
• Bijlage VII

 

Introductie

In de zomer van 1561 werd op het kerkhof naast de Sint Walburgskerk te Zutphen de eerste steen gelegd voor de beroemde Librije.K.O. Meinsma, Middeleeuwsche Bibliotheken, Amsterdam 1902, 216. De Sint Walburgskerk bezat toen al een kleine bibliotheek. Sinds het begin van de zestiende eeuw herbergde een kleine gewelfde ruimte boven het kapittelhuis een twintigtal handschriften, meer dan zestig incunabelen en enkele postincunabelen, voornamelijk afkomstig uit de bibliotheek van het kapittel en de nalatenschappen van burgemeester Henrick Kreinck en kanunnik Arnold van Herwarden.Meinsma, 20-208. De Librije zou geen nieuwe kapittelbibliotheek worden, maar een stadsbibliotheek waar de inwoners van Zutphen zich konden verdiepen in religieuze, literaire en wetenschappelijke werken, een idee van de in 1559 overleden kerkmeester Coenraad Slindewater.Meinsma, 211-212. Daarom was het nodig het bestaande boekenbestand aan te vullen. Deze taak nam kerkmeester Herman Berner op zich. Tijdens en vooral na de bouw van de in 1564 gereed gekomen Librije, kocht hij een groot aantal nieuwe boeken. Deze aankopen noteerde hij in de kerkrekeningen, evenals de uitgaven betreffende het binden van de werken.Meinsma, 222-225. Herman Berner overleed in 1573. Kerkmeester Derk van Till zette zijn werk voort, maar kon wegens gebrek aan financiën slechts enkele nieuwe boeken aanschaffen. Deze spaarzame aanwinsten zijn eveneens in de kerkrekeningen terug te vinden. Van Till’s opvolgers besteedden weinig aandacht aan de Librije. Ze noteerden althans geen nieuwe aankopen in de kerkrekeningen.Meinsma, 231-232.

De notities van Herman Berner en Derk van Till over het binden van de boeken van de Librije, bieden een unieke gelegenheid om nader kennis te maken met het werk van enkele Oostnederlandse binderijen uit de zestiende eeuw. De kerkmeesters tekenden namelijk nauwkeurig op, door welke binders ze de nieuw aangeschafte boeken lieten binden. Een aantal van deze boeken is nu nog in de Librije aanwezig. Dit alles maakt het mogelijk een overzicht te geven van de binders die in de jaren 1562 tot en met 1576 voor de Librije werkzaam waren, met beschrijvingen van de door hen vervaardigde banden. De auteurs en de titels van de boeken in de kerkrekeningen werden geidentificeerd met behulp van twee catalogi. De eerste catalogus werd in 1566 opgesteld door Henrick Cansen, in opdracht van Herman Berner. Deze boekenlijst werd tot 1570 regelmatig bijgewerkt en geeft dus een indruk van het totale boekenbestand van de Librije in 1570Meinsma publiceerde deze catalogus als bijlage. Meinsma, 293-311. (Voortaan: Catalogus I). De tweede catalogus werd in 1903 uitgegeven door K.O. Meinsma en geeft een overzicht van de boeken die aan het begin van deze eeuw in de Librije aanwezig waren.K.O. Meinsma, Catalogus van de Librye der St. Walburskerk te Zutphen. Zutphen 1903. (Voortaan: Catalogus II). Vergelijking van deze catalogi leert, dat er in de loop der eeuwen heel wat boeken uit de Librije zijn verdwenen. Het is niet bekend waar al deze boeken zijn gebleven. Misschien is een gedeelte in andere bibliotheken terecht gekomen. Daarom leek het nuttig in het nu volgende overzicht ook boeken op te nemen, die volgens de aantekeningen van Herman Berner en Derk van Till door een bepaalde binder werden gebonden, maar niet meer in de Librije aanwezig zijn.

De indeling van het overzicht is als volgt. De binders en binderijen worden in chronologische volgorde besproken. Over elke binder of binderij wordt enige informatie gegeven, gevolgd door een beschrijving van het verrichte bindwerk. Eerst worden de stempels beschreven die voorkomen op de banden die nog in de Librije aanwezig zijn. Daarna worden deze banden afzonderlijk beschreven en tenslotte volgt er een vermelding van de banden die niet meer in de Librije aanwezig zijn. In de bijlagen zijn afbeeldingen van de beschreven stempels te vinden.

De Fraters van Deventer

In 1562 noteerde Herman Berner in de kerkrekeningen, dat hij enkele boeken had laten binden bij "den frateren toe Deventer".Regionaal Archief Zutphen, Inventaris van het archief van de Kerkvoogdij van de Hervormde Gemeente te Zutphen (1059-1979), nummer toegang 0062, inventarisnummer 277, 1562, f. 126v (zie scan). Het betreft hier de in 1383 of 1384 gestichte gemeenschap van de Broeders van het Gemene Leven te Deventer. Sedert 1391 bewoonde deze broederschap een huis in de Pontsteeg te Deventer, dat naar de eerste rector, Florens Radewijns, ook wel het Heer Florenshuis werd genoemd.R.R. Post, The Modern Devotion. Confrontation with Reformation and Humanism, Leiden 1968, 202-204. De Broeders van het Gemene Leven voorzagen in hun levensonderhoud door het afschrijven en binden van boeken. Ze leverden onder andere fraaie handgeschreven liturgische codices aan parochiekerken en kloosters. Ze vervaardigden echter ook boeken voor eigen gebruik. Zo bezat het Heer Florenshuis indertijd een omvangrijke bibliotheek, waarvan een gedeelte nu in de Stads- of Athenaeumbibliotheek te Deventer berust.A.F.C. Koch, Zwarte kunst in de Bisschopstraat. Boek en Druk te Deventer in de 15de eeuw, Zutphen 1977, 34.

Over de binderij van het Heer Florenshuis is al het een en ander bekend. Zo heeft mevr. M.E. Kronenberg een aantal stempels verzameld, die voorkomen op banden om incunabelen afkomstig uit de bibliotheek van het Heer Florenshuis.M.E. Kronenberg, Catalogus van de incunabelen in de Athenaeum-bibliotheek te Deventer, Deventer 1917, XVIII. De aantekeningen van Herman Berner leveren nieuwe gegevens op. In juli 1562 liet de kerkmeester een tweedelig werk door de fraters van Deventer van banden en koperbeslag voorzien voor de prijs van 1 gulden en 26 stuivers.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 277, 1562, f. 126v (zie scan). In november van datzelfde jaar liet hij drie boeken naar Deventer brengen, die door de fraters in twee banden werden gebonden voor een bedrag van 1 gulden en 19 stuivers.Ibidem. Uit andere posten in de kerkrekeningen blijkt, dat de kerkmeesters in Rijnse guldens rekenden, die in die tijd een waarde van 28 stuivers vertegenwoordigden.H. Enno van Gelder, De Nederlandse munten, Utrecht/Antwerpen 1980, 268. Een kleine rekensom leert dan, dat de prijs per band in het ene geval 27 stuivers bedroeg en in het andere geval 23,5 stuivers.

[naar boven]

 

Stempels gebruikt door de Fraters van Deventer (zie bijlage I)

Rolstempels

I. - 140 x 15 mm - Vier bijbelse taferelen:

• Maria met kind, naar links, onderschrift: ECCE VIRG O CONCIPI.
• Koning David met harp, naar rechts, boven hem de initialen: S.S., onderschrift: DE FRVCTV VENTRIS.
• Jesaja met spreukband, naar links, onderschrift: SVPER SO LIVM DAV.
• Paulus met zwaard en boek, naar rechts, onderschrift: APPARVI TBENIGNI.

De necrologie van het Heer Florenshuis bevat geen enkele naam, die begint met de letters S.S.G. Dumbar, Het Kerkelyke en Wereltlyk Deventer, I, Deventer 1732, 616-620. Vermoedelijk hebben de fraters van Deventer dit stempel van een andere binder of binderij overgenomen. K. Haebler heeft in zijn boek over rol- en plaatstempels uit de zestiende eeuw een aantal stempels met de initialen S.S. bij elkaar gezet met de mededeling dat de binder of binders waarschijnlijk in Württemberg gezocht moeten worden.K. Haebler, Rollen- und Plattenstempel des 16. Jahrhunderts, 2 dln, Leipzig 1928-1929, I, 427-431. De nog te bespreken Deventer boekdrukker en boekbinder Simon Steenbergen komt in ons geval natuurlijk eerder in aanmerking.

II. - 17 mm breed - Twee dooreengevlochten banden met op de plaatsen waar ze samenkomen een bloem- of plantmotief, bladeren naar binnen krullend.

III.- 18 mm breed - Twee dooreengevlochten banden met op de plaatsen waar ze samenkomen een bloem- of plantmotief, bladeren naar buiten krullend.

IV. - 11 mm breed - Bloem- en bladmotieven.

V. - 4 mm breed - Ketting- of kabelmotief.

Losse stempels

1. - 20 x 18 mm - Ornament.

2. - 13 x 10 mm - Ornament.

3. - 10 x 10 mm - Gestileerde bloem, zes blaadjes.

4. - 11 x 11 mm - Gestileerde bloem, vijf blaadjes, geruit hartje.

5. - 8 x 8 mm - Gestileerde bloem, zes blaadjes, gespikkeld hartje.

[naar boven]

 

Banden gebonden door de Fraters van Deventer[*]

1. - Gregorius Magnus, Opera omnia quae extant, Basileae, Froben, 1551, 2 banden.

• Catalogus I, 16; II, 147; CLZ, 409.
• Gebonden: juli 1562, 1 gulden en 26 stuivers.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 277, 1562, f. 126v (zie scan).
  • Blindstempelbanden
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok:
    • deel I: 380 x 250 x 70 mm.
    • deel II: 375 x 265 x 70 mm.
  • Afmetingen platten:
    • deel I: 400 x 258 x 10 mm.
    • deel II: 398 x 265 x 10 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 10 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: enigszins afgeschuind.
  • De ruggen zijn gedeeltelijk met nieuw leer beplakt.
  • Vijf ribben, geaccentueerd door blinddruklijnen.
  • Twee koperen sloten, de klampen ontbreken.
  • Koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel.
  • Kapitaaltjes met wit bindersgaren bestoken.
  • De banden zijn bestempeld met de rolstempels I, III en IV en de losse stempels 2 en 3.
  • Stempelpatroon:
    • Twee kaders van rolstempels III, die niet helemaal tot in de hoeken van de platten doorlopen. De hoeken van de platten zijn bestempeld met blinddruklijnen die elkaar kruisen.
    • Een kader van rolstempel I.
    • Een kader met de losse stempels 2 en 3.
    • Een kader van rolstempel IV.
    • Middengedeelte: enkele malen het losse stempeltje 2, behalve op het achterplat van deel II, daar een ruitvormig lijnenpatroon van blinddruklijnen.

2. - Cyrillus, Opera, Basileae, Johannes Hervagius, 1546.

• Catalogus I, 18; II, 124; CLZ, 282.
• Gebonden: november 1562, samen met band no. 3, samen 1 gulden en 19 stuivers.Ibidem.
  • Blindstempelband
  • Schapeleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 360 x 240 x 60 mm.
  • Afmetingen platten: 400 x 255 x 8 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 10 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: enigszins afgeschuind.
  • De rug is gedeeltelijk met nieuw leer beplakt.
  • Vijf ribben, geaccentueerd door blinddruklijnen.
  • Twee koperen sloten, de klampen ontbreken.
  • Koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel.
  • Kapitaaltjes met wit bindersgaren bestoken.
  • De band is bestempeld met de rolstempels I, II en V en de losse stempels 1, 2, 4 en 5.
  • Stempelpatroon:
    • Twee kaders van rolstempels II, die niet helemaal tot in de hoeken van de platten doorlopen. De hoeken van de platten zijn bestempeld met blinddruklijnen die elkaar kruisen.
    • Een kader van rolstempel I.
    • Middengedeelte: een ruitvormig lijnenpatroon van blinddruklijnen; tweemaal rolstempel V in ruitvorm, met erbinnen viermaal het losse stempeltje 1 en erbuiten zeven maal het losse stempeltje 4.

3. - Irenaeus, Adversus Haereses libri V, Basileae, Froben, 1560, en: Justinus, Opera interprete Sigismundi Gelenio, Basileae, Froben, 1555.

• Catalogus I, 20 en 21; II, 163 en 167; CLZ, 464 en 482.
• Gebonden: november 1562, samen met band no. 2, samen 1 gulden en 19 stuivers.Ibidem.
• Deze boeken steken niet meer in de originele band.

In een vorig artikel heb ik de hierboven beschreven banden aan de Deventer boekbinder Vincent Russenberg toegeschreven.W. van Dongen, "Deventer boekbanden in Zutphen", in: André Geurts (red.), Middeleeuwse boeken uit Zutphen, Nijmegen 1981, 44-70, 55 en bijlage VII. Ik kende weliswaar de aantekeningen in de kerkrekeningen, die de banden als het werk van de fraters van Deventer aanmerken, maar ik vond de banden zo afwijkend van het tot dusver bekende werk van de fraters, dat ik niet kon geloven dat ze in het Heer Florenshuis werden vervaardigd. Ik zag in de banden veel eerder overeenkomsten met het bindwerk van Vincent Russenberg.
Een aantekening in de kerkrekeningen over het herbinden van een drietal niet nader omschreven banden door Vincent Russenberg, deed mij toen besluiten de banden aan de Deventer boekbinder toe te schrijven.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 277, 1563, f. 168v (zie scan). Dat deze redenering niet juist was bleek enige tijd geleden, toen ik in de Librije te Zutphen een band aantrof, die naast de in bijlage I afgebeelde stempels I, III en 1, ook twee rolstempels vertoonde, die vaak voorkomen op banden om incunabelen, gebonden door de fraters van Deventer.Dionysius Carthusianus, Enarrationes piae ac eruditae in quattuor prophetas (quos vocant maiores), Coloniae, Joannes Quentel 1548. Catalogus II, 133, CLZ, 301, met o.a. Kronenberg, XVIII, rolstempel I en IV. Nader onderzoek in de Stads- of Athenaeumbibliotheek te Deventer bracht nog enkele banden met de hierboven beschreven stempels aan het licht, eveneens afkomstig uit de bibliotheek van het Heer Florenshuis. Onder deze banden bevindt zich de bekende zevendelige uitgave van de werken van Erasmus, die in 1571 door Philippus Boestius, boekencensor van het bisdom Deventer, werd gecensureerd.Mathias Bredembachius, Commentaria in 69 psalmos priores et in Sanctum Evangelium secundum Mathaeum, Coloniae, Joannes Quentel et Gervinus Calenius 1560. Stads- of Athenaeumbibliotheek te Deventer, no. 113 E 2. Desiderius Erasmus. Opera omnia, Basilieae, Froben 1540-1541. 7 banden. Stads- of Athenaeum-bibliotheck te Deventer, no. 112 A 1-7. Aeneas Sylvius Piccolomineus, Opera quae extant omnia, seq. Gnomologia ex Sylvii operibus collecta, Basileae, Henricus Petri 1551. Stads- of Athenaeumbibliotheek te Deventer, no. 112 B 10. Zie: M.E. Kronenberg, "De bibliotheek van het Heer Florenshuis te Deventer", in: Nederlandsch Archief voor Kerkgeschiedenis, IX (1912) 151-164 en 252-300, 269, 273 en 283.
De fraters van Deventer gebruikten vermoedelijk een groot aantal verschillende stempels. Een gedeelte daarvan is nu bekend. Een vollediger overzicht van de stempels van de binderij van het Heer Florenshuis kan pas worden gegeven, nadat de banden in de Deventer Stads- of Athenaeumbibliotheek aan een grondig onderzoek zijn onderworpen.

[naar boven]

 

Vincent Russenberg

In de jaren 1562 tot en met 1564 liet Herman Berner regelmatig boeken binden bij "Vincent Russenberch", soms ook wel "Russenborch" of "Ruyssenbarch" genoemd, woonachtig "in die Ribbe in die Paepenstraete" te Deventer.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 277, 1562, f. 126v (zie scan), f. 127 (zie scan), 1563, f. 168v zie scan) en 1564, f. 209v zie scan). Vincent Russenberg bewoonde het huis in de Papenstraat sedert 1560.NL-DvCO, Collectie Overijssel locatie Deventer, ID 0722, Rechterlijk archief Deventer, 1423-1811, inv.nr. 6g, 5 februari 1564, f. 276 (zie scan). Voor die tijd verbleef hij te Emmerik in het land van Kleef.NL-DvCO, ID 0722, inv.nr. 6-g, 26 april 1563, f. 199 (zie scan). Zijn zuster, Lijsabeth, woonde ook te Deventer en was gehuwd met ene Herman Maeler.Ibidem. In augustus 1564 verschafte de boekbinder in zijn huis in de Papenstraat onderdak aan aanhangers van de nieuwe religie, waarna er een prijs op zijn hoofd werd gezet.A. Moonen, Korte Chronyke der Stadt Deventer, Deventer 1714, 105. Op de laatste dag van diezelfde maand, werd hij samen met zevenentwintig andere personen wegens heimelijke samenscholingen ter verbreiding van de nieuwe religie, voor eeuwig uit stad en vrijheid van Deventer verbannen.NL-DvCO, ID 0722, inv.nr. 66, f. 28 (zie scan). Zijn vrouw, Jenneken, mocht samen met negen andere personen in de stad blijven, als ze beloofde haar leven te beteren.NL-DvCO, ID 0722, inv.nr. 66, f. 30 (zie scan). Jenneken heeft blijkbaar van dit aanbod gebruik gemaakt, want in october 1564 was ze nog steeds in de stad aanwezig.NL-DvCO, ID 0722, inv.nr. 6-g, 11 oktober 1564, f. 330 (zie scan). Waar Vincent Russenberg zich in die tijd ophield is niet bekend. Enkele jaren later, op 7 december 1568, verklaarde een zekere Anna Schroers voor het gerecht te Deventer, dat zij de boekbinder "Senth" in zijn stervensuur had bijgestaan en dat Jenneken, de nagelaten dochter van Anna van Zutphen, nog met hem had gesproken.NL-DvCO, ID 0722, inv.nr. 6-g, 7 december 1568, f. 330 (zie scan). De getuigenverklaring vermeldt niet waar de boekbinder zijn laatste adem uitblies, maar waarschijnlijk was het in of nabij Deventer.

Vincent Russenberg vervaardigde in totaal zeventien banden voor de Librije te Zutphen. De prijzen die Herman Berner voor deze banden moest betalen, liepen sterk uiteen. Deze prijsverschillen hangen vermoedelijk samen met het aantal en het formaat van de te binden boeken, de kwaliteit en de hoeveelheid van het te gebruiken materiaal en niet te vergeten, het aan het vervaardigen van de banden te besteden aantal uren. Een vaste prijs per band is dus moeilijk te bepalen, maar een gemiddelde prijs valt natuurlijk wel te berekenen. Uit onderstaande gegevens blijkt, dat Vincent Russenberg voor de zeventien banden die hij voor de Librije te Zutphen vervaardigde, een gemiddelde prijs van ongeveer 19 stuivers per band vroeg.

[naar boven]

 

Stempels gebruikt door Vincent Russenberg (zie bijlage II)

Rolstempels

I. - 153 x 13 mm - Vier muzen:

• Muze met fluit, naar rechts, onderschrift: EVTERP.
• Muze met gitaar, naar links, onderschrift: TERPSIO.
• Muze met harp, naar rechts, onderschrift: CALIOPE.
• Muze met luit, naar links, onderschrift: THALIA.

II. - 152 x 14 mm: Drie engeltjes, naar rechts, temidden van ranken met bloem- en bladmotieven.

III. - 110 x 13 mm - Drie bijbelse taferelen

• Slang op staak, eronder twee knielende figuren.
• Adam en Eva onder de boom met verboden vruchten.
• Christus aan het kruis, eronder twee knielende figuren.

Dit stempel is in twee gedeelten afgebeeld. Vermoedelijk komt er geen tekst op voor, maar dit valt niet met zekerheid te zeggen, omdat de afdruk van het stempel nogal is afgesleten.

IV. - 157 x 19 mm - Vier reformatoren:

• Philippus Melanchton, naar rechts, links van hem de initialen: A.D., rechts van hem de initialen: A.M., onderschrift: PHILI.MEL.
• Johannes Hus, naar rechts, links van hem de initialen: B.O., rechts van hem de initialen: E.M., onderschrift: IOHA.HVS.
• Maarten Luther, naar links, links en rechts van hem het jaartal: 1561, onderschrift: D.MAR.LV.
• Desiderius Erasmus, naar links, links van hem het monogram: NP, onderschrift: ERAS.RO.

Achter het monogram NP gaat een zeer productieve, vermoedelijk uit het Rijnland afkomstige stempelsnijder schuil, die in de jaren 1550 tot en met 1564 stempels leverde aan talrijke Duitse, maar ook Oostnederlandse boekbinders.Haebler, I, 337-356. De initialen A.D., A.M., B.O. en E.M. vertegenwoordigen de boekbinders die dit stempel gebruikten. Alleen de initialen A.M. zijn bekend. Die zijn van de boekbinder Adam Müller uit Wittenberg. Deze Adam Müller, zoon van Nicolaus Müller, eveneens boekbinder, overleed in 1596.Haebler, 1, 275-277. Vincent Russenberg heeft dit stempel vermoedelijk van een van deze vier binders overgenomen. Blijkens het jaartal, werd het stempel in 1561 gesneden. Russenberg gebruikte het stempel eerst in januari 1564. Misschien markeert het gebruik van dit stempel zijn overgang tot de nieuwe religie.

V. - 150 x 15 mm - Vier hoofden van klassieke Latijnse schrijvers in medaillons, temidden van ranken met bladmotieven:

• Hoofd naar rechts, randschrift: CICERO
• Hoofd naar links, randschrift: VIRGI
• Hoofd naar rechts, randschrift: OVIDI
• Hoofd naar links, randschrift: IVLIVS

VI. - 18 mm breed - Twee dooreengevlochten banden met op de plaatsen waar ze samenkomen een bloem- of plantmotief, bladeren naar buiten krullend.

Losse stempels

1. - 15 x 11 mm - Ornament.

2. - 15 x 14 mm - Leeuwtje.

3. - 10 x 10 mm - Gestileerde bloem, vijf blaadjes, geruit hartje.

4. - 8 x 8 mm - Gestileerde bloem, zes blaadjes, geruit hartje.

5. - 8 x 8 mm - Gestileerde bloem, vijf blaadjes.

6. - 11 x 9 mm - Groot blad met twee kleine blaadjes.

7. - 12 x 9 mm - Eikel met twee kleine blaadjes.

[naar boven]

 

Banden gebonden door Vincent Russenberg[*]

4. - Bernardus Clarevallensis. Opera, quae quidem colligi undequaque in hunc usque diem potuere, omnia, Basileae, Joannes Hervagius, 1552.

• Catalogus I, 17; II, 112; CLZ, 77.
• Gebonden: augustus 1562, 1 gulden en 4 stuivers.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 277, 1562, f. 126v (zie scan).
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 380 x 250 x 100 mm.
  • Afmetingen platten: 400 x 258 x 10 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 10 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: enigszins afgeschuind.
  • De rug is geheel met nieuw leer beplakt.
  • Vijf ribben.
  • Twee koperen sloten, de klampen ontbreken.
  • Koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel.
  • Kapitaaltjes ontbreken.
  • De banden zijn bestempeld met de rolstempels I, III en VI en de losse stempels 1, 5 en 6.
  • Stempelpatroon:
    • De beide platten zijn in vier vlakken verdeeld, doordat het losse stempeltje 1, als een rolstempel, enkele malen van boven naar beneden en van links naar rechts is afgebeeld.
    • Op het voorplat is elk vlak bestempeld met:
      • Een kader van rolstempel I.
      • Een kader met de losse stempels 5 en 6.
      • Middengedeelte: twee verticale stroken van rolstempel VI.
    • Op het achterplat is elk vlak bestempeld met:
      • Een kader van rolstempel VI.
      • Een kader van rolstempel I.
      • Middengedeelte: een verticale strook van rolstempel Ill met erboven en eronder tweemaal het losse stempeltje 6.

5. - Haymo. Pia, brevis ac dilucida in omnes psalmos explanatio, Friburgi Brisgoviae, Joannes Faber Emmeus, 1533, en: Joannes Thauler, Tam de tempore quam de Sanctis Homiliae, Coloniae, Joannes Quentel, 1553.

• Catalogus I, 31 en 32; II, 153 en 179; CLZ, 422 en 730.
• Gebonden: november 1562, 24 stuivers.Ibidem.
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 302 x 192 x 60 mm.
  • Afmetingen platten: 320 x 200 x 8 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 10 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: enigszins afgeschuind.
  • De rug is geheel met nieuw leer beplakt.
  • Vier ribben.
  • Twee koperen sloten, de klampen ontbreken.
  • Koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel.
  • Kapitaaltjes ontbreken.
  • De band is bestempeld met de rolstempels I en II en de losse stempels 1, 2 en 3.
  • Stempelpatroon:
    • Twee kaders van rolstempel II, die niet helemaal tot in de hoeken van de platten doorlopen. De hoeken van de platten zijn bestempeld met de losse stempels 1 en 3.
    • Een kader van rolstempel I.
    • Middengedeelte: enkele malen het losse stempeltje 1, met erboven en eronder tweemaal de losse stempels 2 en 3.

6. - Q. Septimius Florens Tertullianus, Opera, Beati Rhenani annotationibus, Basileae, Froben, 1550.

• Catalogus I, 19; II, 178; CLZ, 735.
• Gebonden: november 1562, samen met band no. 12, samen 1 gulden en 4,5 stuivers.Ibidem.
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 332 x 220 x 60 mm.
  • Afmetingen platten: 350 x 222 x 8 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 10 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: enigszins afgeschuind.
  • De rug is gedeeltelijk met nieuw leer beplakt.
  • Vijf ribben, geaccentueerd door blinddruklijnen.
  • Twee koperen sloten, de klampen ontbreken.
  • Koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel.
  • Kapitaaltjes met beige en wit bindersgaren bestoken.
  • De band is bestempeld met de rolstempels I en II en de losse stempels 1 en 3.
  • Stempelpatroon:
    • Twee kaders van rolstempel II, die niet helemaal tot in de hoeken van de platten doorlopen. De hoeken van de platten zijn bestempeld met de losse stempels 1 en 3.
    • Het middengedeelte van de platten is door een horizontale blinddruklijn in twee vlakken verdeeld. Elk vlak is bestempeld met:
      • Een kader met het losse stempeltje 3.
      • Een kader van rolstempel I.
      • Middengedeelte: enkele malen het losse stempeltje 1.

7. - Publius Virgilius Maro, Bucolica, Georgica et Aeneis, Servii Honorati et Aelii Donati commentariis illustrata, Basileae, Hieronymus Curio, 1544.

• Catalogus I, 222; II, 467; CLZ, 787.
• Gebonden: januari 1564, samen met een niet nader omschreven band, samen 1 gulden en 7 stuivers.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 277, 1564, f. 209v zie scan).
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 273 x 182 x 40 mm.
  • Afmetingen platten: 285 x 190 x 8 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 10 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: enigszins afgeschuind.
  • De rug is geheel met nieuw leer beplakt.
  • Vier ribben.
  • Twee koperen sloten, de klampen ontbreken.
  • Koperbeslag ontbreekt.
  • Dek- en schutbladen niet origineel.
  • Kapitaaltjes ontbreken.
  • De band is bestempeld met de rolstempels I, II en IV en de losse stempels 3 en 4.
  • Stempelpatroon:
    • Een kader van rolstempel IV.
    • Een kader van rolstempel I.
    • Het midengedeelte van de platten is door een horizontale blinddruklijn in twee vlakken verdeeld. Elk vlak is bestempeld met: rolstempel II in ruitvorm, met erbinnen eenmaal het losse stempeltje 4 en erbuiten viermaal het losse stempeltje 3.

8. - Gajus Plinius Secundus, Naturalis Historiae libri XXXVII, Coloniae, Eucharius Cervicornus, 1524.

• Catalogus I, 204; II, 450; CLZ, 649.
• Gebonden: januari 1564, samen met band no. 9 en 10, elke band 16 stuivers.Ibidem.
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 320 x 200 x 55 mm.
  • Afmetingen platten: 342 x 215 x 8 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 10 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: enigszins afgeschuind.
  • De rug en het voorplat zijn geheel met nieuw leer beplakt.
  • Vier ribben.
  • Twee koperen sloten ontbreken.
  • Geen koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel.
  • Kapitaaltjes ontbreken.
  • De band is bestempeld met de rolstempels II, IV en V en de losse stempels 3, 4 en 7.
  • Stempelpatroon:
    • Een kader van rolstempel IV.
    • Een kader van rolstempel V.
    • Het midengedeelte van de platten is door een horizontale blinddruklijn in twee vlakken verdeeld. Elk vlak is bestempeld met: rolstempel II in ruitvorm, met erbinnen eenmaal het losse stempeltje 4 en viermaal het losse stempeltje 7 en erbuiten viermaal het losse stempeltje 3.

9. - Aulus Gellius, Noctium Atticarum libri XIX, Basileae, Andreas Cratander, 1519.

• Catalogus I, 223; II, 413; CLZ, 389.
• Gebonden: januari 1564, samen met band no. 8 en 10, elke band 16 stuivers.Ibidem.
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 305 x 205 x 55 mm.
  • Afmetingen platten: 326 x 220 x 8 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 10 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: enigszins afgeschuind.
  • De rug is geheel met nieuw leer beplakt.
  • Vier ribben.
  • Twee koperen sloten, de klampen zijn gerestaureerd.
  • Geen koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel.
  • Kapitaaltjes ontbreken.
  • De band is bestempeld met de rolstempels IV en V en de losse stempels 3 en 7.
  • Stempelpatroon:
    • Een kader van rolstempel IV.
    • Een kader van rolstempel V.
    • Het midengedeelte van de platten is door een horizontale blinddruklijn in twee vlakken verdeeld. Elk vlak is bestempeld met:
      • Een kader met de losse stempels 3 en 7.
      • Middengedeelte: enkele malen het losse stempeltje 7.

10. - Plutarchus, Vitae Graecoruam Romanorumque illustrium, Basileae, Joannes Bebelius, 1531.

• Catalogus I, 211; II, 451; CLZ, 651.
• Gebonden: januari 1564, samen met band no. 8 en 9, elke band 16 stuivers.Ibidem.
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 330 x 200 x 70 mm.
  • Afmetingen platten: 346 x 212 x 8 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 10 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: enigszins afgeschuind.
  • De rug is geheel met nieuw leer beplakt.
  • Vier ribben.
  • Twee koperen sloten, de klampen ontbreken.
  • Geen koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel.
  • Kapitaaltjes ontbreken.
  • De band is bestempeld met de rolstempels II, IV en V en de losse stempels 3, 4 en 7.
  • Stempelpatroon:
    • Een kader van rolstempel IV.
    • Een kader van rolstempel V.
    • Het midengedeelte van de platten is door een horizontale blinddruklijn in twee vlakken verdeeld. Elk vlak is bestempeld met: rolstempel II in ruitvorm, met erbinnen eenmaal het losse stempeltje 4 en viermaal het losse stempeltje 7 en erbuiten viermaal het losse stempeltje 3.

11. - Basilius Magnus, Opera, Coloniae, Eucharius Cervicornus, 1523, Hieronymus Varlenius Sylvius, Commentariorum libri tres in omnes psalmos Davidicos, Lovanii, Antonius Maria Bergagne, 1557 en: Athanasius, Opera omnia, quae hactenus apud Latinorum officinas reperiri potuerunt, Coloniae, Melchior Novesianus, 1548.

• Catalogus I, 24, 25 en 26; II, 106, 323 en 97; CLZ, 65, 771 en 38.
• Gebonden: april 1564, samen met band no. 14, samen 21 stuivers.Ibidem.
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 292 x 200 x 60 mm.
  • Afmetingen platten: 345 x 210 x 8 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 10 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: enigszins afgeschuind.
  • De rug is gedeeltelijk met nieuw leer beplakt.
  • Vier ribben geaccentueerd door blinddruklijnen.
  • Twee koperen sloten, de klampen zijn gerestaureerd.
  • Geen koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel, gerestaureerd.
  • Kapitaaltjes met wit bindersgaren bestoken, gerestaureerd.
  • De band is bestempeld met de rolstempels I, II en IV en de losse stempels 4 en 7.
  • Stempelpatroon:
    • Een kader van rolstempel IV.
    • Een kader van rolstempel II.
    • Het midengedeelte van de platten is door een horizontale blinddruklijn in twee vlakken verdeeld. Elk vlak is bestempeld met:
      • Een kader met de losse stempels 4 en 7.
      • Een kader van rolstempel I.
      • Middengedeelte: enkele malen het losse stempeltje 7.

[naar boven]

 

Banden gebonden door Vincent Russenberg, die niet meer in de Librije aanwezig zijn

12. - Euthymius, Commentaria in IV Evangelia ex Chrysost. alior. vet. scriptis collecta, Joh. Hentenio interpr, Parisiis, 1547.

• Catalogus I, 45.
• Gebonden: november 1562, samen met band no. 6, samen 1 gulden en 4,5 stuivers.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 277, 1562, f. 126v (zie scan).

13. - Augustinus, Hipp. Episc, Opera omnia in decem tom. partita, Basileae, 1556. 7 banden.

• Catalogus I, 12.
• Gebonden: december 1563, elke band 22 stuivers.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 277, 1563, f. 168v (zie scan).

14. - Haymo, Episc. Halberstatt, In divi Pauli epistol. omnes interpret., 1528 en: Smaragdus, De Ecclesiasticor. et potiss. Monachor. virtutibus, Diadema Ecclesiast. s. Monachor. inscriptum, Antverpiae, 1540

• Catalogus I, 105 en 106.
• Gebonden: april 1564, samen met band no. 11, samen 21 stuivers.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 277, 1564, f. 209v (zie scan).

De gegevens over de banden die nu nog in de Librije aanwezig zijn, verschaffen indirect informatie over de banden die daaruit verdwenen zijn. De banden die tegelijkertijd door Russenberg werden gebonden, zijn namelijk vaak met dezelfde stempels, in hetzelfde patroon bestempeld. Daaruit valt af te leiden, dat de band om de commentaren van Euthymius waarschijnlijk overeenkomsten vertoont met de band om de werken van Tertullianus en dat de band om het werk van Haymo en Smaragdus vermoedelijk identiek is aan de band om het werk van Basilius, Varlenius en Athanasius. Over de banden om de werken van Augustinus is zo’n voorspelling niet goed mogelijk.

Bij de bespreking van de banden van de fraters van Deventer, heb ik aangetoond, dat ik in een vorig artikel ten onrechte enkele banden van het Heer Florenshuis aan Vincent Russenberg heb toegeschreven. Onder andere op grond van deze toeschrijving heb ik in hetzelfde artikel het vermoeden geuit, dat Vincent Russenberg misschien wel als de binder van de boeken van de Deventer pastoor Johannes Phoconius moet worden beschouwd.Van Dongen, 55, noot 26 De stempels en stempelpatronen op de banden om de boeken van Phoconius vertonen namelijk sterke overeenkomsten met de stempels en stempelpatronen op de banden die door mij aan Russenberg werden toegeschreven, maar die door de fraters van Deventer werden vervaardigd. Overeenkomsten in stempels en stempelpatronen zijn echter moeilijk als bewijs voor toeschrijving van banden aan een bepaalde binder of binderij te hanteren. Alleen het gebruik van precies dezelfde stempels kan een duidelijke aanleiding zijn om banden met een bepaalde binder of binderij in verband te brengen. De stempels op de banden om de boeken van Phoconius werden noch door Vincent Russenberg, noch door de fraters van Deventer gebruikt. De veronderstelling van mevr. M.E. Kronenberg, dat deze banden waarschijnlijk te Zwolle werden gebonden, blijft dus overeind.M.E. Kronenberg, "lets over zestiende-eeuwsche boekbanden", in: Het Boek, IV (1915) 5-18, 17.

[naar boven]

 

Wilhelmus de Boekbinder

Op 27 december 1565 betaalde Herman Berner aan "Wilhelmus Gygen" 1 gulden en 7 stuivers voor het binden van twee niet nader genoemde boeken.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 283, 1565, f. 17 (zie scan). Een maand later, op 21 januari 1566, gaf de kerkmeester aan "Wilhelmo den Boickbinder" 47 stuivers voor het in vier banden binden van vijf boeken.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 283, 1566, f. 78v (zie scan). Vermoedelijk betreft het hier dezelfde boekbinder. De aantekeningen in de kerkrekeningen verschaffen geen informatie omtrent de verblijfplaats van deze boekbinder, maar misschien vormt juist het ontbreken van deze informatie een aanwijzing. Op 21 januari 1566 werd Wilhelmus de Boekbinder samen met de nog te bespreken boekbinder Derick van Santen door Herman Berner uitbetaald. Deze Derick van Santen woonde in Deventer. Dit zou erop kunnen wijzen dat ook Wilhelmus de Boekbinder in Deventer verbleef.
Onderzoek in het gemeentearchief te Deventer leverde enige interessante gegevens op, die mogelijk betrekking hebben op bovengenoemde boekbinder. In 1527 verkreeg ene "Willem Boickbijnder" het burgerrecht van de stad Deventer.NL-DvCO, Collectie Overijssel locatie Deventer, ID 0690, Stad Deventer, periode Middeleeuwen, inv.nr. 156-1, 1527, f. 288 (zie scan). Deze Willem maakte in 1564 deel uit van het groepje van zevenentwintig personen, dat samen met Vincent Russenberg vanwege een bijeenkomst rond een gereformeerde predikant voor eeuwig uit stad en vrijheid van Deventer werd verbannen. Bij die gelegenheid noemde men hem "Willem Boickbinder van Swolle".NL-DvCO, ID 0722, inv.nr. 66, f. 28 (zie scan). Het is zeer goed mogelijk, dat deze aantekeningen bovengenoemde Wilhelmus de Boekbinder betreffen. Wilhelmus de Boekbinder gebruikte namelijk evenals Vincent Russenberg een rolstempel met portretten van enkele reformatoren.

[naar boven]

 

Stempels gebruikt door Wilhelmus de Boekbinder (zie bijlage III)

Rolstempels

I. - 167 x 15 mm - Vier hoofden van reformatoren in medaillons, temidden van ranken met bladmotieven:

• Desiderius Erasmus, naar links, randschrift: ERAS ROTE.
• Philippus Melanchton, naar rechts, randschrift: PH ME.
• Johannes Hus, naar links, randschrift: IOAN HVS.
• Maarten Luther, naar rechts, randschrift: D M LVT.

II. - 17 mm breed: Twee dooreengevlochten banden met op de plaatsen waar ze samenkomen een bloem- of plantmotief, bladeren niet krullend.

III. - 60 x 9 mm - Twee hoofden in medaillons, temidden van ranken met bladmotieven

• Hoofd met lauwerkans, naar links.
• Hoofd met helm, naar rechts.

Dit stempel is in twee gedeelten afgebeeld. Vermoedelijk bevat het slechts twee hoofden in medaillons, maar dit valt niet met zekerheid te zeggen, omdat het stempel in gedeelten werd gebruikt.

Losse stempels

1. - 9 x 9 mm - Gestileerde bloem, zes blaadjes.

2. - 10 x 7 mm - Groot blad met twee kleine blaadjes.

3. - 15 x 8 mm - Twee bladeren in spiegelbeeld tegenover elkaar, elk met twee kleine blaadjes.

4. - 11 x 9 mm - Eikel met twee kleinde blaadjes.

Dit stempel is nogal onduidelijk. Daarom is het tweemaal afgebeeld.

[naar boven]

 

Banden gebonden door Wilhelmus de Boekbinder[*]

15. - Florianus Treflerus, Conciones ecclesiasticae triginta sex, de praecipuis ecclesiae catholicae feriis, Coloniae, Maternus Cholinus, 1565 en: Wilhelmus Damasi Lindanus, Dubitantius de vera certaque per Christi Jesu Evangelium, Salutis aeternae via, Libris III instructus, Coloniae, Maternus Cholinus, 1565.

• Catalogus I, 84 en 85; II, 318 en 280; CLZ, 750 en 511.
• Gebonden: januari 1566, samen met band no. 16, 17 en 18, samen 47 stuivers.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 283, 1566, f. 78v (zie scan).
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 156 x 95 x 50 mm.
  • Afmetingen platten: 170 x 105 x 4 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 5 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: niet afgeschuind.
  • De rug en de hoeken van de platten zijn geheel met nieuw leer beplakt.
  • Vier ribben.
  • Twee koperen sloten, de klampen ontbreken.
  • Geen koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel.
  • Kapitaaltjes ontbreken.
  • Het bandje is bestempeld met rolstempel I en de losse stempels 1, 2 en 3.
  • Stempelpatroon:
    • Een kader van rolstempel I.
    • Een kader met de losse stempels 1 en 3.
    • Middengedeelte: enkele malen het losse stempeltje 2.

16. - Donysius Carthusianus, Enarrationes in quinque Mosaicae legis libros, Coloniae, Petrus Quentel, 1548.

• Catalogus I, 88; II, 127; CLZ, 305.
• Gebonden: januari 1566, samen met band no. 15, 17 en 18, samen 47 stuivers.Ibidem.
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 310 x 205 x 50 mm.
  • Afmetingen platten: 330 x 210 x 8 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 5 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: 5 mm breed.
  • De rug is gedeeltelijk met nieuw leer beplakt.
  • Vijf ribben, geaccentueerd door blinddruklijnen.
  • Twee koperen sloten, de klampen ontbreken.
  • Koperbeslag ontbreekt.
  • Dek- en schutbladen niet origineel.
  • Kapitaaltjes met wit bindersgaren bestoken.
  • De band is bestempeld met de rolstempel I, II en III en de losse stempels 1, 2, 3 en 4.
  • Stempelpatroon:
    • Twee kader van rolstempel II.
    • Een kader van rolstempel I.
    • Het middengedeelte van de platten is door een horizontale blinddruklijn in twee vlakken verdeeld. Elk vlak is bestempeld met:
      • Een kader met de losse stempels 1, 3 en 4.
      • Een kader van rolstempel III.
      • Middengedeelte: viermaal het losse stempeltje 2.

[naar boven]

 

Banden gebonden door Wilhelmus de Boekbinder, die niet meer in de Librije aanwezig zijn

17. - Dionysius Carthusianus, Commentarii in psalmos omnes Davidicos, Coloniae, 1558.

• Catalogus I, 91.
• Gebonden: januari 1566, samen met band no. 15, 16 en 18, samen 47 stuivers.Ibidem.

18. - Johannes Docaeus, Episc. Laudun.,Homiliae, Antverpiae, 1561.

• Catalogus I, 126.
• Gebonden: januari 1566, samen met band no. 15, 16 en 17, samen 47 stuivers.Ibidem.

[naar boven]

 

Derick van Santen

Op 14 november 1565 betaalde Herman Berner "eyn boickebinder to Deventer beneven die kerckdoir" 8 stuivers voor het samenbinden van twee boeken.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 283, 1565, f. 34v (zie scan). Volgens Meinsma betreft het hier de boekhandelaar en boekbinder Derick van Santen, die op 19 november 1565 een aantal boeken aan Herman Berner verkocht en in januari en februari 1566 in opdracht van de kerkmeester enkele boeken van banden voorzag.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 283, 1565, f. 34v (zie scan) en 1566, f. 78v (zie scan). Het is niet mogelijk deze veronderstelling via een vergelijking van banden te controleren, omdat een van de twee boeken die door de niet met name genoemde boekbinder in 1565 werden samengebonden, in 1567 door onbekenden werd vernield, waarna Herman Berner de band uit de Librije verwijderde.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 283, 1567, f. 119 (zie scan) en f. 120 (zie scan). De betreffende band bevatte de volgende werken:

19. - Fredericus Staphylus,Vom lesten und groessen Abfall soe voer der Zukunfft des Antichristi geschehen soll; nach (seinem) christlichen Absterben in Truck verfertigt., Zu Ingolstat, 1565 en: Vincentius Lirenensis, Des treflichen und bewaerten Lehrers aus Frankreich, welcher voer tausent Jaren gelebt, ernstliche Waernung voer den gotloesen und hoechverderblichen Newerungen und Infurungen der Ketzerischen Lehre, Zu Coln, 1564.

• Catalogus I, 342 en 343.
• Gebonden: november 1565, 8 stuivers.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 283, 1565, f. 34v zie scan).

Hoe het ook zij, Derick van Santen werkte in ieder geval in Deventer. Dit blijkt uit het feit dat de boeken die hij in januari 1566 in banden stak, door een knecht van Deventer naar Zutphen werden teruggebracht.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 283, 1566, f. 78v (zie scan). Onderzoek in het gemeentearchief te Deventer leverde weinig informatie op. Slechts een aantekening in de raadsresoluties van de schepenen en raden van Deventer werpt enig licht op de boekhandelaar en boekbinder. Op 6 april 1566 werd hij door de schepenen en raden gedagvaard, omdat hen ter ore was gekomen, dat hij zijn pasgeboren kind niet had laten dopen. Van Santen antwoordde op deze beschuldiging, dat zijn vrouw in de stad Santhen was bevallen en dat zij het kind daar had laten dopen. De schepenen en raden namen hier echter geen genoegen mee en verlangden van hem een getuigschrift over deze doop.NL-DvCO, ID 0690, inv.nr. 1-1, 1566, f. 3 (zie scan). Misschien mogen we uit deze gegevens afleiden, dat de familie Van Santen oorspronkelijk in de stad Santhen thuishoorde. Met de stad Santhen wordt dan waarschijnlijk het Duitse Xanten bedoeld.

Derick van Santen vervaardigde in januari 1566 twee banden voor de Librije te Zutphen, waarvoor hij 18 stuivers per band ontving.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 283, 1566, f. 78v (zie scan). Een maand later kreeg hij slechts 17 stuivers voor het in drie banden binden van acht boeken.Ibidem. Deze laatste drie banden zijn niet meer in de Librije aanwezig, zodat niet valt na te gaan waarom ze zo goedkoop waren.

[naar boven]

 

Stempels gebruikt door Derick van Santen (zie bijlage IV)

Rolstempels

I. - 139 x 15 mm - Vier hoofden in medaillons, temidden van ranken met bladmotieven.

II. - 10 mm breed - Ranken met bladmotieven.

Losse stempels

1. - 14 x 10 mm - Ornament.

2. - 9 x 9 mm - Gestileerde bloem, zes blaadjes.

3. - 15 x 13 mm - Twee bladeren in spiegelbeeld tegenover elkaar, elk met een klein blaadje.

[naar boven]

 

Banden gebonden door Derick van Santen

20. - Dionysius Carthusianus, Enarrationes piae ac eruditae in quinque libros sapientiales, Coloniae, Joannes Quentel, 1555 en: Dionysius Carthusianus, Enarrationes piae ac eruditae in duodecim prophetas (quos vocant) minores, Coloniae, Joannes Quentel, 1549.

• Catalogus I, 99 en 100; II, 132 en 135; CLZ, 303 en 296.
• Gebonden: januari 1566, samen met band no. 21, elke band 18 stuivers.Ibidem.
  • Blindstempelband
  • Schapeleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 310 x 200 x 60 mm.
  • Afmetingen platten: 330 x 210 x 6 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 6 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: enigszins afgeschuind.
  • De rug is gedeeltelijk met nieuw leer beplakt.
  • Vijf ribben, geaccentueerd door blinddruklijnen.
  • Twee koperen sloten, de klampen ontbreken.
  • Koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel.
  • Kapitaaltjes met wit bindersgaren bestoken.
  • De band is bestempeld met de rolstempels I en II en de losse stempels 1, 2 en 3.
  • Stempelpatroon:
    • Een kader van rolstempel I.
    • Een kader met de losse stempels 1, 2 en 3.
    • Middengedeelte: rolstempel I in langgerekte ruitvorm, met erboven en eronder tweemaal de losse stempels 1 en 2.

[naar boven]

 

Banden gebonden door Derick van Santen, die niet meer in de Librije aanwezig zijn

21. - Georgius Wicelius, Chorus sanctorum omnium. Zwelff buecher historiae aller Heiligen Gottes, Collen am Rhein, 1563.

• Catalogus I, 71.
• Gebonden: januari 1566, samen met band no. 20, elke band 18 stuivers.Ibidem.

22. - Alfonsus Virvesius, Canariens. Episc., Philippica et disputationes adv. Lutherana dogmata, per Phil. Melanchtone defensa, Coloniae, 1542, Johannes Eckius, Replica adv. scripta secunda Buceri apostatae super Actis Ratisponae, Ingolstadii, 1543, Formula reformationis per Caesariam Maiestatem Statibus eccles. proposita, Coloniae, 1548 en Johannes Cochleius, Consyderatio de futuro concordiae in Religione tractatum Wormatie habendo, Ingolstadii, 1545.

• Catalogus I, 115, 116, 117 en 118.
• Gebonden: februari 1566, samen met band no. 23 en 24, samen 17 stuivers.Ibidem.

23. - Theodorus Gaza, Introductiones Grammaticae Graecae libri IV, Coloniae, 1525 en Johannes Boemus, Omnium Gentium mores, leges et ritus, 3bus libris Aphricam, Asiam et Europ. describentibus acc. libell. de regionibus. Septentrion, Antverpiae, 1537.

• Catalogus I, 244 en 245.
• Gebonden: februari 1566, samen met band no. 22 en 24, samen 17 stuivers.Ibidem.

24. - Arnobius Aphrus, In omnes Psalmos commentarii, Coloniae, 1532 en Reinerus Snoy Goudanus, Psalterium Davidicum paraphr. brevib. illustratum, Antverpiae, 1538.

• Catalogus I, 33 en 34.
• Gebonden: februari 1566, samen met band no. 22 en 23, samen 17 stuivers.Ibidem.

[naar boven]

 

De Fraters van Doesburg

Vanaf 1567 liet Herman Berner de boeken van de Librije uitsluitend door "den frateren toe Doesborch" binden, die evenals de fraters van Deventer een gemeenschap van Broeders van het Gemene Leven vormden. Het fraterhuis te Doesburg werd gesticht door de Zwolse Broeders van het Gemene Leven, die in 1426 vanwege hun standpunt in het Utrechtse Schisma gedwongen werden de stad Zwolle te verlaten. De Zwolse fraters leefden zes jaar in ballingschap in Doesburg en toen zij in 1432 weer naar Zwolle terugkeerden, lieten ze in het gastvrije stadje een rector en enkele fraters achter.Post, 351-353. Deze kleine gemeenschap woonde aanvankelijk in een huis, gelegen tussen de tegenwoordige Veerpoortstraat en Waterstraat. In 1448 kochten de fraters een hoeve aan de Bergstraat, toen in de volksmond: "op den Berch" geheten, waardoor het fraterhuis soms ook wel "Mariënberch" werd genoemd.J.W. van Petersen, "Iets over de geestelijke huizen van Doesburg", in: Gelders Oudheidkundig Contactbericht, L (1971) 28-30, 29.

In 1571 werd de stichting opgeheven. De fraters van Doesburg gaven daardoor als enige gemeenschap van de Broeders van het Gemene Leven gehoor aan de oproep van paus Pius V uit 1568, aan personen die een soort ordeskleed droegen, zonder de kloostergeloften te hebben afgelegd, om of in een kloosterorde in te treden, of priester te worden. De fraters kozen het laatste. In overleg met de bisschop van Deventer, Aegidius de Monte, stichtten ze met de bezittingen van het fraterhuis zes nieuwe vicariën in de parochiekerk van Doesburg.Post, 589-592.

De fraters van Doesburg hebben een groot aantal boeken voor de Librije gebonden. Via de aantekeningen in de kerkrekeningen kunnen we achtentwintig banden achterhalen. De boeken werden meestal per schip naar Doesburg verzonden, waarvoor Herman Berner de schipper 1 of 2 stuivers betaalde.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 283, 1567, f. 111v en f. 112 (zie scan), 1568, f. 151v (zie scan) en f. 161v (zie scan). De betalingen voor het bindwerk regelde de kerkmeester met de librarius van het fraterhuis, Arnoldus van Nijmegen.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 283, 1567, f. 111v (zie scan), 1568, f. 151v (zie scan) en f. 162 (zie scan) en NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 284, 1569, f. 39 (geen scans beschikbaar). De prijs per band varieerde van 4,5 stuivers voor de band om de werken van Joannes Hessels, tot 47,5 stuivers voor de band om de Polyanthea en de band om de werken van Georgius Ederus.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 283, 1567, f. 111v (zie scan) en NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 284, 1569, f. 34v (geen scans beschikbaar). Gemiddeld betaalde Herman Berner de fraters van Doesburg echter 17,5 stuivers per band.

Toen de fraters van Doesburg hun gemeenschappelijk leven opgaven, liet Herman Berner de te binden boeken naar "Hermannus Gheilnoet to Doesborch" brengen.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 285, 1571, f. 79v en 1572, f. 115v (geen scans beschikbaar). In de necrologie van de fraters van Doesburg staat opgetekend, dat er een frater Hermannus Gheilnoet in 1575 overleed.A.G. Weiler (ed.), Necrologie, kroniek en cartularium c.a. van het fraterhuis te Doesburg (1432-1559), Leiden 1974, 11. Vermoedelijk was deze frater een van de boekbinders van het fraterhuis en heeft hij in 1571 zijn werkzaamheden normaal voortgezet.

[naar boven]

 

Stempels gebruikt door de Fraters van Doesburg (zie bijlage V en bijlage VI)

Rolstempels

I. - 137 x 13 mm - Vier religieuze taferelen:

• Sint Franciscus, naar rechts, onderschrift: S. FRAN.
• Maria met kind, naar links, onderschrift: MARIA.
• Christus aan het kruis, naar rechts, eronder twee knielende figuren, geen onderschrift.
• Slang op staak, naar links, eronder twee knielende figuren, onderschrift: 1555.

II. - 115 x 11 mm - Drie figuren - theaterfiguren (?):

• Een knielende nar, naar rechts, onder hem de initialen: H.G. en LB.
• Een zittende figuur in wapenrusting, naar rechts.
• Een zittende figuur met opgeheven armen, en face.

Volgens A. Hulshof en M.J. Schretlen werd dit stempel door Keulse boekbinders gebruikt. Ze baseren deze bewering op vergelijkingen met soortgelijke stempels.A. Hulshof en M.J. Schretlen, De kunst der oude boekbinders, Utrecht 1921, 27 en plaat XVIII, stempel 5. Hier blijkt, dat dit stempel in ieder geval door de fraters van Doesburg werd gehanteerd. De initialen H.G. kunnen betrekking hebben op bovengenoemde Hermannus Gheilnoet. De initialen I.B. of J.B. vertegenwoordigen dan een andere boekbinder uit het fraterhuis. De necrologie van de fraters van Doesburg vermeldt vijf fraters die voor deze initialen in aanmerking komen, namelijk Johannes Bucoldie, Johannes de Busco, Jacobus Bommell, Johannes Bommell en Johannes Bon, respectievelijk gestorven in 1505, 1539, 1541, 1557 en 1560.Necrologie, 10. Gelet op de jaartallen, zijn deze initialen vermoedelijk van Johannes Bommell of Johannes Bon.

III. - 127 x 15 mm - Vier figuren uit het Oude Testament:

• figuur naar rechts, onderschrift: ROBOAM.
• figuur naar links, onderschrift: DANIEL.
• figuur naar rechts, onderschrift: EZEKIEL (?).
• figuur naar links, onderschrift: IERMIA.

Dit stempel is in drie gedeelten afgebeeld, waardoor enkele figuren tweemaal te zien zijn.

IV. 20 mm breed - Twee dooreengevlochten banden met op de plaatsen waar ze samenkomen een bloem- of plantmotief, bladeren naar binnen en naar buiten krullend.

V. 12 mm breed - Bloemen met vijf blaadjes, temidden van bladmotieven. De bloemen zijn met elkaar verbonden door een van links naar rechts slingerende band.

VI. 16 mm breed - Ineengevlochten dikke takken met bloemmotieven.

De band waarop dit stempel voorkomt, is erg afgesleten. Daardoor is de afbeelding van dit stempel nogal vaag. Halverwege de afbeelding wordt het stempel door enkele blinddruklijnen doorsneden. Deze lijnen hebben niets met het stempel te maken.

VIL 12 mm breed - Ineengestrengelde ranken.

VIII. 10 mm breed - Ineengevlochten dunne takken met bloem- en bladmotieven.

Losse stempels

1. - 55 x 18 mm - Ornament.

2. - 30 x 30 mm - Ornament.

3. - 55 x 35 mm - Ornament.

4. - 45 x 13 mm - Ornament.

5. - 23 x 25 mm - Ornament.

6. - 45 x 30 mm - Ornament.

7. - 30 x 28 mm - Ornament.

8. - 17 x 17 mm - Ornament.

Vermoedelijk gaat het hier om twee afbeeldingen van hetzelfde ornamentele stempeltje. Dit valt echter niet met zekerheid te zeggen, omdat dit stempeltje alleen in deze vorm op de banden voorkomt.

9. - 40 x 23 mm - Ornament.

10. - 35 x 20 mm - Ornament.

11. - 25 x 16 mm - Ornament.

12. - 21 x 17 mm - Bloem- of plantmotief.

13. - 15 x 15 mm - Groot blad met twee kleine blaadjes.

14. - 13 x 10 mm - Franse lelie.

15. - 5 x 5 mm - Franse lelie.

Dit stempeltje is zo klein, dat er nauwelijks een goede afbeelding van kan worden gegeven. Daarom is het stempeltje tweemaal afgebeeld.

16. - 14 x 8 mm - Ornament.

17. - 11 x 11 mm - Hert.

18. - 12 x 12 mm - Gestileerde bloem, zes blaadjes.

19. - 9 x 9 mm - Gestileerde bloem, vier blaadjes.

20. - 7 x 7 mm - Gestileerde bloem, zes blaadjes.

[naar boven]

 

Banden gebonden door de Fraters van Doesburg[*]

25. - Albertus Krantz, Saxonia, Coloniae, 1520, Sigismundus de Herberstain, Rerum Moscoviticarum commentarii, Basileae, Joannes Oporinus, 1551 en: Joannes de Sacrobosco, Textus de Sphaera, Parisiis, Simon Colinaeus, 1521.

• Catalogus I, 252, 253 en 254; II, 358, 356 en 563; CLZ, 492, 428 en 681.
• Gebonden: mei 1568, samen met band no. 26, samen 1 gulden en 12 stuivers.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 283, 1568, f. 162 (zie scan).
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 312 x 203 x 55 mm.
  • Afmetingen platten: 337 x 213 x 10 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 20 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten; achterplat: behalve op de hoeken tot en met de sloten.
    • binnenkant: niet afgeschuind.
  • Vier ribben, geaccentueerd door blinddruklijnen.
  • Twee koperen sloten, de klampen ontbreken.
  • Koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel.
  • Kapitaaltjes met beige en wit bindersgaren bestoken.
  • De band is bestempeld met de rolstempels I en III en de losse stempels 13 en 14.
  • Stempelpatroon:
    • Een kader met het losse stempeltje 14.
    • Twee kaders van rolstempel I.
    • Een kader met het losse stempeltje 13.
    • Middengedeelte: twee verticale stroken van rolstempel III, doorsneden door twee horizontale stroken van hetzelfde rolstempel.

26. - Paulus Jovius, Historia sui temporis. Tomus secundus, Florentiae, Laurentio Torrentino, 1552.

• Catalogus I, 283; II, 357; CLZ, 396.
• Gebonden: mei 1568, samen met band no. 25, samen 1 gulden en 12 stuivers.Ibidem.
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 398 x 260 x 50 mm.
  • Afmetingen platten: 420 x 265 x 10 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 15 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: niet afgeschuind.
  • Vijf ribben, geaccentueerd door blinddruklijnen.
  • Twee koperen sloten, de klampen ontbreken.
  • Koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel.
  • Kapitaaltjes met beige en bruin bindersgaren bestoken.
  • De band is bestempeld met de rolstempels I en IV en de losse stempels 12, 13 en 14.
  • Stempelpatroon:
    • Een kader met de losse stempels 12, 13 en 14.
    • Twee kaders van rolstempel IV.
    • Een kader met de losse stempels 12 en 13.
    • Middengedeelte: drie verticale stroken van rolstempel I.

27. - Joannes Hofmeister, In XII priora capita actorum apostolorum commentaria, Coloniae, Arnoldus Birckmann, 1567, Joannes Ferus, Enarrationes breves et dilucidae in Acta Apostolorum, Coloniae, Arnoldus Birckmann, 1567 en Anselmus, Opuscula omnia Antonii Democharis Ressonaei industria nunc primum restituta, Parisiis, Poncet le Preux, 1544.

• Catalogus I, 292, 293 en 294; II, 263, 258 en 95; CLZ, 448, 368 en 26.
• Gebonden: juli 1568, samen met band no. 28, 44, 45, 46 en 47, samen 3 gulden en 27 stuivers.Ibidem.
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 320 x 200 x 50 mm.
  • Afmetingen platten: 340 x 215 x 10 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 15 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten; achterplat: behalve op de hoeken tot en met de sloten.
    • binnenkant: niet afgeschuind.
  • De rug is gedeeltelijk met nieuw leer beplakt.
  • Vier ribben, geaccentueerd door blinddruklijnen.
  • Twee koperen sloten, de klampen ontbreken.
  • Koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel.
  • Kapitaaltjes met beige en bruin bindersgaren bestoken.
  • De band is bestempeld met de rolstempels I en IV en de losse stempels 10 en 13.
  • Stempelpatroon:
    • Een kader van rolstempel I.
    • Een kader met de losse stempels 10 en 13.
    • Middengedeelte: twee verticale stroken van rolstempel IV.

28. - Conradus Lycosthenes, Prodigiorum ac Ostentorum Chronicon, Basileae, Henricus Petri, 1557.

• Catalogus I, 301; II, 360; CLZ, 811.
• Gebonden: juli 1568, samen met band no. 27, 44, 45, 46 en 47, samen 3 gulden en 27 stuivers.Ibidem.
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 290 x 200 x 40 mm.
  • Afmetingen platten: 315 x 210 x 10 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 15 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten; achterplat: behalve op de hoeken tot en met de sloten.
    • binnenkant: niet afgeschuind.
  • De rug is geheel met nieuw leer beplakt.
  • Vier ribben.
  • Twee koperen sloten, de klampen ontbreken.
  • Koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel.
  • Kapitaaltjes ontbreken.
  • De band is bestempeld met rolstempel V en de losse stempels 4, 5 en 6.
  • Stempelpatroon:
    • Een kader van rolstempel V.
    • Middengedeelte: een ruitvormig lijnenpatroon van blinddruklijnen, met de losse stempels 4, 5 en 6.

29. - Polyanthea hoc est opus suavissimis floribus celebriorum sententiarum tam Graecarum quam Latinarum etc., Coloniae, Maternus Cholinus, 1567.

• Catalogus I, 302; II, 453; CLZ, 601.
• Gebonden: mei 1569, samen met band no. 48 en 49, samen 47,5 stuivers.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 284, 1569, f. 38v (geen scans beschikbaar).
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 330 x 200 x 60 mm.
  • Afmetingen platten: 350 x 212 x 10 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 20 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: niet afgeschuind.
  • De rug is geheel met zeemleer bedekt.
  • Vijf ribben, geaccentueerd door blinddruklijnen.
  • Twee koperen sloten, de klampen ontbreken.
  • Koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel.
  • Kapitaaltjes met beige en wit bindersgaren bestoken.
  • De band is bestempeld met de rolstempels I en IV en de losse stempels 7, 12, 13, 14 en 15.
  • Stempelpatroon:
    • Een kader met het losse stempeltje 14.
    • Een kader van rolstempel I.
    • Een kader met de losse stempels 7, 12, 13, 14 en 15.
    • Middengedeelte: twee verticale stroken van rolstempel IV.

30. - Pedacius Dioscorides, De medica materia libri VI, interprete Marcello Virgilio, Coloniae, Johannes Soter, 1529.

• Catalogus I, 290; II, 556; CLZ, 313.
• Gebonden: mei 1569, samen met band no. 31, samen 1 gulden en 4 stuivers.Ibidem.
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 300 x 200 x 40 mm.
  • Afmetingen platten: 315 x 200 x 8 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 30 mm breed.
    • binnenkant: niet afgeschuind.
  • De rug is gedeeltelijk met nieuw leer beplakt.
  • Vier ribben, geaccentueerd door blinddruklijnen.
  • Twee koperen sloten, gerestaureerd.
  • Koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel, gerestaureerd.
  • Kapitaaltjes door het nieuwe rugleer bedekt.
  • De band is bestempeld met rolstempel VI en de losse stempels 1, 2 en 3.
  • Stempelpatroon:
    • Een kader van rolstempel VI.
    • Middengedeelte: een ruitvormig lijnenpatroon van blinddruklijnen, met de losse stempels 1, 2 en 3.

31. - Dionysius Carthusianus, Eruditae ac piae enarrationes in librum Iob, Tobiae, Iudith, Hester, Esdrae, Nehemiae, Machabaeorum primum et secundum., Coloniae, Joannes Quentel, 1551 en Judocus Clichtoveus, Elucidatorium ecclesiasticum, ad officium ecclesiae pertinentia planius exponens et quattuor libros complectens., Basileae, Joannes Frobenius, 1519.

• Catalogus I, 92 en 93; II, 131 en 208; CLZ, 300 en 209.
• Gebonden: mei 1569, samen met band no. 30, samen 1 gulden en 4 stuivers.Ibidem.
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 305 x 210 x 60 mm.
  • Afmetingen platten: 328 x 217 x 10 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 20 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten; achterplat: behalve op de hoeken tot en met onder de sloten.
    • binnenkant: niet afgeschuind.
  • De rug is gedeeltelijk met nieuw leer beplakt.
  • Twee koperen sloten, de klampen zijn gerestaureerd.
  • Koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel, gerestaureerd.
  • Kapitaaltjes met beige en bruin bindersgaren bestoken, gerestaureerd.
  • De band is bestempeld met de rolstempels II en IV en de losse stempels 7, 12 en 13.
  • Stempelpatroon:
    • Twee kaders van rolstempel II.
    • Op het voorplat een kader met de losse stempels 7 en 12. Op het achterplat een kader met de losse stempels 7 en 13.
    • Middengedeelte: twee verticale stroken van rolstempel IV.

32. - Nicolaus Panormitanus de Tudeschis, Repertorium sive Index Alphabeticus super commentariis in quinque libros Decretalium, Lugduni, Melchior et Caspar Trechsel, 1537.

• Catalogus II, 693; CLZ, 754.
• Gebonden: april 1571, samen met band no. 33, elke band 22 stuivers.Een boek uit de nalatenschap van Coenraad Slindewater, door de fraters van Doesburg herbonden. NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 285, 1571, f. 79 (geen scans beschikbaar).
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 405 x 275 x 40 mm.
  • Afmetingen platten: 430 x 280 x 10 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 15 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: niet afgeschuind.
  • Zes ribben, geaccentueerd door blinddruklijnen.
  • Twee koperen sloten, de klampen ontbreken.
  • Koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel.
  • Kapitaaltjes met beige en bruin bindersgaren bestoken.
  • De band is bestempeld met de rolstempels IV en VII en de losse stempels 7, 8, 13 en 20.
  • Stempelpatroon:
    • Twee kaders van rolstempel IV.
    • Een kader met de losse stempels 7, 8, 13 en 20.
    • Middengedeelte: drie verticale stroken van rolstempel VII.

33. - Dominicus de Sancto Geminiano, Lectura in sextum librum Decretalium cum annotationibus, Lugduni, Franciscus Fradin, 1532.

• Catalogus II, 645; CLZ, 686.
• Gebonden: april 1571, samen met band no. 32, elke band 22 stuivers.Idem.
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 400 x 280 x 50 mm.
  • Afmetingen platten: 420 x 280 x 10 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 20 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: niet afgeschuind.
  • De rug is gedeeltelijk met nieuw leer beplakt.
  • Zes ribben, geaccentueerd door blinddruklijnen.
  • Twee koperen sloten, een klamp ontbreekt.
  • Koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel.
  • Kapitaaltjes ontbreken.
  • De band is bestempeld met de rolstempels IV en VII en de losse stempels 7, 8, 13 en 20.
  • Stempelpatroon:
    • Twee kaders van rolstempel IV.
    • Een kader met de losse stempels 7, 8, 13 en 20.
    • Middengedeelte: drie verticale stroken van rolstempel VII.

34. - Baldus de Perusio, Super sexto Codicis lustiniani libro commentaria, Lugduni, Melchior et Caspar Trechsel, 1539.

• Catalogus II, 578Deel II van Baldus de Perusio, Lectura super I-X Codicis, Lugduni, Melchior et Caspar Trechsel, 1539. 2 banden.; CLZ, 763.
• Gebonden: december 1571, (Hermannus Gheilnoet), samen met band no. 35, elke band 22 stuivers.Een boek uit de nalatenschap van Coenraad Slindewater, door Hermannus Gheilnoet herbonden. NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 285, 1571, f. 79v (geen scans beschikbaar).
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 405 x 280 x 60 mm.
  • Afmetingen platten: 428 x 285 x 10 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 15 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: niet afgeschuind.
  • De rug is gedeeltelijk met nieuw leer beplakt.
  • Vijf ribben, geaccentueerd door blinddruklijnen.
  • Twee koperen sloten.
  • Koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel, gerestaureerd.
  • Kapitaaltjes met beige en bruin bindersgaren bestoken, gerestaureerd.
  • De band is bestempeld met de rolstempels I en IV en de losse stempels 7, 9, 13 en 18.
  • Stempelpatroon:
    • Twee kaders van rolstempel I.
    • Een kader met de losse stempels 7, 8, 13 en 18.
    • Middengedeelte: twee verticale stroken van rolstempel IV.

35. - Nicolaus Panormitanus de Tudeschis, Commentaria in tertium Decretalium librum, Lugduni, Melchior et Caspar Trechsel, 1536.

• Catalogus II, 692Deel III van Nicolaus Panormitanus de Tudeschis, Lectura super quinque libros Decretalium, cum annotationibus, Lugduni, Melchior et Caspar Trechsel, 1536. 3 banden.; CLZ, 758.
• Gebonden: december 1571, (Hermannus Gheilnoet), samen met band no. 34, elke band 22 stuivers.Een boek uit de nalatenschap van Coenraad Slindewater, door Hermannus Gheilnoet herbonden. NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 285, 1571, f. 79v (geen scans beschikbaar).
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 410 x 280 x 50 mm.
  • Afmetingen platten: 430 x 290 x 10 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 15 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: niet afgeschuind.
  • De rug is gedeeltelijk met nieuw leer beplakt.
  • Zes ribben, geaccentueerd door blinddruklijnen.
  • Twee koperen sloten, een klamp is gerestaureerd.
  • Koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel, gerestaureerd.
  • Kapitaaltjes met beige en bruin bindersgaren bestoken, gerestaureerd.
  • De band is bestempeld met de rolstempels I en IV en de losse stempels 7, 9, 13 en 18.
  • Stempelpatroon:
    • Twee kaders van rolstempel I.
    • Een kader met de losse stempels 7, 9, 13 en 18.
    • Middengedeelte: twee verticale stroken van rolstempel IV.

36. - Jason de Mayno, In primam Infortiati partem commentaria, Lugduni, Melchior et Caspar Trechsel, 1536.

• Catalogus II, 744Dit boek wordt niet in Catalogus II vermeld. Daarom kreeg het een aanvullend nummer van mevr. J.M. Vliegenthart, die het tegenwoordige boekenbestand van de Librije heeft geïnventariseerd en die ik bij deze hartelijk dank voor haar belangstelling en hulpvaardigheid.; CLZ, 580.
• Gebonden: april 1572, (Hermannus Gheilnoet), samen met band no. 37, elke band 22 stuivers.Een boek uit de nalatenschap van Coenraad Slindewater, door Hermannus Gheilnoet herbonden. NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 285, 1572, f. 115v (geen scans beschikbaar).
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 405 x 280 x 60 mm.
  • Afmetingen platten: 430 x 285 x 10 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 10 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: niet afgeschuind.
  • Zes ribben, geaccentueerd door blinddruklijnen.
  • Twee koperen sloten.
  • Koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen origineel.
  • Kapitaaltjes met beige en wit bindersgaren bestoken.
  • De band is bestempeld met de rolstempels I, VII en VIII en de losse stempels 12, 13, 14, 17, 18 en 19.
  • Stempelpatroon:
    • Een kader van rolstempel VII.
    • Een kader met de losse stempels 12, 13, 17 en 18.
    • Een kader van rolstempel I.
    • Een kader met de losse stempels 13, 14 en 19.
    • Middengedeelte: twee verticale stroken van rolstempel VIII.

37. - Jason de Mayno, In primam Digesti Novi partem commentaria, Lugduni, Melchior et Caspar Trechsel, 1536.

• Catalogus II, 745Aanvullend nummer, zie noot 92.; CLZ, 578.
• Gebonden: april 1572, (Hermannus Gheilnoet), samen met band no. 36, elke band 22 stuivers.Een boek uit de nalatenschap van Coenraad Slindewater, door Hermannus Gheilnoet herbonden. NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 285, 1572, f. 115v (geen scans beschikbaar).
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 405 x 280 x 60 mm.
  • Afmetingen platten: 430 x 285 x 10 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 10 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: niet afgeschuind.
  • Zes ribben, geaccentueerd door blinddruklijnen.
  • Twee koperen sloten.
  • Koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen origineel.
  • Kapitaaltjes met beige en wit bindersgaren bestoken.
  • De band is bestempeld met de rolstempels I, IV en VII en de losse stempels 4, 11, 13, 14, 16 en 18.
  • Stempelpatroon:
    • Een kader van rolstempel VII.
    • Een kader met de losse stempels 4, 13 en 14.
    • Een kader van rolstempel I.
    • Een kader met de losse stempels 11, 16 en 18.
    • Middengedeelte: twee verticale stroken van rolstempel IV.

[naar boven]

 

Banden gebonden door de Fraters van Doesburg, die niet meer in de Librije aanwezig zijn

38. - Joannes Hessels a Lovanio. S. Theol. dum viveret Reg. Prof., Brevis et catholica Decalogi explicatio in tres partes seu libros distincta., Lovanij, 1567, Joannes Hessels etc., Confutatio cuiusdam haereticae confessionis Teutonice nuper emissae in qua inter cetera praecipue ostenditur Eucharistia esse sacrificium propiciatorium, Secunda ed. Lovanij, 1567 en Epistolae aliquot gravium virorum ex Urbe ad Germaniae Principes quosdam et alios Primarios viros scriptae de gestis Pii V Pont. Max. etc., Coloniae, 1567.

• Catalogus I, 276, 277 en 278.
• Gebonden: juli 1567, 4,5 stuivers.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 283, 1567, f. 111v (zie scan).

39. - Cunerus Petri de Brouwershaven, pastor S. Petri Lovanii, Verae ac germanae Dom. nostri Jhesu Christi Ecclesiae designatio, atque eiusdem per XIII proprietates ostentatio, Lovanii, 1567, Wilhelmus van der Lindt van Dordrecht, Cort onderwijs teghen die Confessie der Ministers (soe sye hem beromen) Jhesu Christi, in die kercke van Antwerpen, die haer onwaerachtelick seyt met die Confessie van Ausborch te accorderen, An die Ersa. Borgemeest. etc., Tot Loven, 1567, Een corte confutatie off wederlegghinge geschreven teghen een ketters boecksken genaemt Corte Belijdinge des Geloeffs: dwelcke averall in Nederlant gestroyt wort. Gemaect van sommige geleerde ende godvruchtige personen etc., die vyerde editie, Tot Loven, 1567, Cunerus Petri, Pastoer, etc. Tractaet vant hoochwardige Sacrament des Aultaers waer yn verklaert wort die waerachtige tegenwoordichheyt des lichaems ende des bloets ons heeren Jesu Christi, Tot Loven, 1567, Een schoen gebedt gemaeckt doer den aldergelersten ende trefflicksten Doctor yn der Godheyt Meester Jan Hesselius van Loven, etc. Overgestelt ut den latyn yn onse spraecke doer F.P. Bacherium, licentiaet inder Godtheyt, Tot Loven, 1567, Een geleert ende weerdich Sermoen van dye waerheyt des Avontmaels Christi met Schriftueren geprobyert ut den oude en nyeuwen Testament doer brueder Claes Spiegel van Huesden, etc., Tot Tshartogen Bossche Int yaere 1567, Een Christelick onderwijs ende Instructie van den dyenst der Missen, te weten, van wyen ende wanneer die Misse ys ingestelt, etc. Gemaeckt doer Theodoricum Maelcote, Tot Loeven, 1567, Remonstrancie oft bewijs van het Purgatoer, dat men noempt dat Vagevier, Genamen ut oude Catholicke ende Apostolike traditie van allen plaetsen, tijden ende Christenen kercke des werlts. Gemaeckt door E. Arnoldum Mermannum van Aelst, etc., Tot Loven, 1566, Een seker bewys van den Vagevier ende solutie van als dat men huidens sdages daer tegen ys voertbrengende. Doer den Eerwaerdigen Heer ende Doctoor inder Godtheit Cunerum Petri, Pastoer van S. Peters bynnen Loeven, Tot Loeven, 1566 en Missive oft Sendtbrief an alle guede godtvruchtige ende Catolicke menschen ynhowdende een corte deschriptie, geaccordiert, etc. authore F. Arnoldo Mermannio Alostano, Tot Loven, 1567.

• Catalogus I, 259, 260, 262, 263, 265, 266, 267 en 268.
• Gebonden: september 1567, samen met band no. 40, samen 10 stuivers.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 283, 1567, f. 112 (zie scan).

40. - Georgius Wicelius, Vom Canon der Latinischen Misse, Zu Coln, 1549, Georgius Wicelius, Ecclesiastica Liturgia wije sich der gemeyn Christen Lay der Latinischer Missen zur besserung sein selbst gebruchen kunde. Item Hymnologium Ecclesie per eundem, Zu Coln, 1545, Georgius Wicelius, Quibus modis fidei, fidelis, credulitatis seu credendi, fiducie Speique vocabula accipiantur in sacris literis. Item praedicatio summi Beneficij quod orbis terrarum a Christo Jhesu accepit, Coloniae, 1548, Georgius Wicelius, Catalogus Sanctorum veteris Testamenti, sacris e Bibliis erudite contextus, Coloniae, 1549, Georgius Wicelius, Epitome Romanorum Pontificum a Sanctissimo Petro usque ad Paulum eius nominis Tercium, Coloniae, 1549, Georgius Wicelius, Libellus de moribus veterum Haereticorum nunc denuo ab authore recognitus, Lipsiae, 1537 en Hermannus Schotennius Hessus, Vita honesta sive virtutis, quomodo quisque vivere debeat omni aetate et omni tempore et quolibet loco erga Deum et homines, Antwerpiae, 1540.

• Catalogus I, 269, 270, 271, 272, 273, 274 en 275
• Gebonden: september 1567, samen met band no. 39, samen 10 stuivers.Ibidem.

41. - Laurentius Justinianus, Protopatriacha Veneti, Opera, nunc primum Biblicis allegat. in margine annotatis, Basileae, 1560.

• Catalogus I, 279.
• Gebonden: juni 1568, samen met band no. 42 en 43, 12 stuivers.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 283, 1568, f. 151v (zie scan).

42. - Hieronymus Torrensenus, S.J., Confessio Augustiniana in libro quatuor distributa, etc., Dilingae, 1567.

• Catalogus I, 280.
• Gebonden: juni 1568, samen met band no. 41 en 43, 7,5 stuivers.Ibidem.

43. - Hector Pintus, Lusitanus, Ord. Hieron., In Esaya Propheta commentaria, Antverpiae, 1567.

• Catalogus I, 281.
• Gebonden: juni 1568, samen met band no. 41 en 42, 5 stuivers.Ibidem.

44. - Biblia integra, vet. et novi Testam. non solum ad Hebr. veritatem, verum ad vetustiss. ac emendatiss. utriusque lingue codicum fidem recognita, etc., Coloniae, 1529.

• Catalogus I, 3.
• Gebonden: juni 1568, samen met band no. 27, 28, 45, 46 en 47, samen 3 gulden en 27 stuivers.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 283, 1568, f. 162 (zie scan).

45. - Radulphus Ardens, Pictav., In Epistolas et Evangelia Dominicalia Homiliae, Antverpiae, 1567 en Eusebius Emissenus, Homiliae in Evangelia quae cunctis diebus Dominicis, etc. legi solent. Item Homiliae de praecipuis anni festivitatibus, Antverpiae, 1568.

• Catalogus I, 295 en 296.
• Gebonden: juli 1568, samen met band no. 27, 28, 44, 46 en 47, samen 3 gulden en 27 stuivers.Ibidem.

46. - Laurentius a Villavicentius, Xeresanus, Conciones in Evangelia et Epistolas quae Domin. diebus populo in ecclesia proponi solent. Partes II (hyemal. et aestival.), Antverpiae, 1568.

• Catalogus I, 297.
• Gebonden: juli 1568, samen met band no. 27, 28, 44, 45 en 47, samen 3 gulden en 27 stuivers.Ibidem.

47. - Laurentius a Villavicentius, Conciones in Evang. et Epist. quae festis totius anni diebus populo in ecclesia proponi solent. II Partes, hyemalis et aestivalis, Antverpiae, 1568 en Jacobus Veldius, Conciones in Epistolas et Evang. quae per sacram Quadrag. populo in Eccl. proponi solent. etc., Antverpiae, 1568.

• Catalogus I, 298 en 299.
• Gebonden: juli 1568, samen met band no. 27, 28, 44, 45 en 46, samen 3 gulden en 27 stuivers.Ibidem.

48. - Georgius Ederus, Oeconomia Bibliorum sive partitionum theologicarum libri quinque, Coloniae, 1568 en Georgius Ederus, Partitiones Catechismi Catholici, eius nimirum qui ex decreto Conc. Trident. Pii V Pont. Max. iussu ad parochos. primum edit., Coloniae, 1568.

• Catalogus I, 1 en 2.
• Gebonden: mei 1569, samen met band no. 29 en 49, 47,5 stuivers.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 284, 1569, f. 38v (geen scans beschikbaar).

49. - Dionysius Carthusianus, De quatuor hominis novissimis. Item Colloquium de particulari iuditio animarum; modus optimus subveniendi cum in extremis vite, tum in purgatorio animabus, Coloniae, 1535.

• Catalogus I, 95.
• Gebonden: mei 1569, samen met band no. 29 en 48, 5 stuivers.Ibidem.

50. - Breviarium Romanum, ex decreto Concilii Tridentino restitutum, Pii V Pont. Max. iussu editum, Antwerpiae, 1569.

• Catalogus I, 183.
• Gebonden: augustus 1569, samen met band no. 51 en 52, 10 stuivers.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 284, 1569, f. 39 (geen scans beschikbaar).

51. - Postillae maiores cum quaestionibus, expositiones Evangel. ac Epistol. totius anni continentes, etc., Venetiis, 1568.

• Catalogus I, 314.
• Gebonden: augustus 1569, samen met band no. 50 en 52, 7 stuivers.Ibidem.

52. - Gerardus Zutphaniensis, Opuscula duo ad vitam corrigendam recteque instituendam quibusvis accomoda, Coloniae, 1539, Petrus Leydensis, Libellus introductorius in vitam contemplativam, cui titulus Directorium parvum, etc., 1527, Johannes Polaeus, S. J., Breve directorium ad Confessarii ac confitentis munus recte obeundem, Christoph. Madridius, S. J., De frequenti usu Sanctissimi Eucharistiae Sacramenti libellus, Coloniae, 1560.

• Catalogus I, 315, 316, 317 en 318.
• Gebonden: augustus 1569, samen met band no. 50 en 51, 22 stuivers.Ibidem.

[naar boven]

 

Simon Steenbergen

Derck van Till liet in 1576 en 1578 enkele boeken binden bij een boekbinder die hij soms "den bueckenprenter van Deventer" en soms "den bueckenbinder van Deventer" noemde.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 284, 1576, f. 101, f. 101v en 1578, f. 131 (geen scans beschikbaar). Het gaat hier dus om een boekdrukker, die tevens boekbinder was. Een bekend Deventer boekdrukker uit de tweede helft van de zestiende eeuw was Simon Steenbergen. Hij leerde het drukkersvak vermoedelijk in de werkplaats van de vermaarde drukker Albert Paffraet, wiens dochter hij in 1551 of in 1552 huwde, en begon zijn werkzaamheden als zelfstandig drukker waarschijnlijk in 1557.B.A. Vermaseren, "A study of the printer Simon Steenbergen († 1596) of Deventer", in: Quaerendo, XIII (1983) 5-37, 5-7. Hij publiceerde tot aan zijn dood in 1596 voornamelijk kleine boekwerkjes, waaronder schoolboekjes en almanakken, en was vermoedelijk de officiële stadsdrukker van Deventer.Vermaseren, 32-34. In het gemeentearchief te Deventer zijn gegevens te vinden, die erop wijzen dat Simon Steenbergen zich ook met het binden van boeken heeft beziggehouden. In een archiefstuk uit 1565 is er sprake van "Simon Stienbergen mit synen binder" en in een akte uit 1589 wordt de drukker aangeduid als "Mr. Simon Stenbergen, boekbender".NL-DvCO, ID 0722, inv.nr. 6-g, 1565, f. 402 (zie scan) en NL-DvCO, ID 0722, inv.nr. 6-j, 1589, f. 191 (zie scan). Zeer waarschijnlijk was dus de drukker Simon Steenbergen de "bueckenprenter" en "bueckenbinder" die in 1576 en 1578 enkele banden voor de Librije vervaardigde.

[naar boven]

 

Stempels gebruikt door Simon Steenbergen (zie bijlage VII)

Rolstempels

I. - 167 x 16 mm - Drie allegorische vrouwenfiguren:

• Vrouw met gevouwen handen, naar links, onderschrift: 1e regel: SPES NON 2e regel: CONFVM.
• Vrouw met staf en kelk, naar rechts, onderschrift: 1e regel: FIDES ES 2e regel: T SVPSTA.
• Vrouw met kind op de arm en kind aan de hand, naar links, onderschrift: 1e regel: CARITAS 2e regel: ESTAMI.

II. - 17 mm breed - Twee dooreengevlochten banden met op de plaatsen waar ze samenkomen een bloem- en plantmotief, bladeren naar buiten krullend.

III. - 17 mm breed - Twee in ruitvorm dooreengevlochten banden met ketting- of kabelmotief, temidden van bloem- of plantmotieven.

[naar boven]

 

Banden gebonden door Simon Steenbergen

53. - Adamus Lonicerus, Kräuterbuch, Francofurti ad Moenum, Martin Lechler, 1573 en Aureolus Theophrastus Paracelsus, Wund- und Artzney Buch genandt Opus Chirurgicum, Cöllen, Petrus Horst, 1571.[**]

• Catalogus II, 561 en 562; CLZ, 544 en 623.
• Gebonden: mei 1577[***], 27 stuivers.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 292, 1577, f. 101 (geen scans beschikbaar).
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 320 x 200 x 80 mm.
  • Afmetingen platten: 330 x 210 x 10 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 25 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: 10 mm breed.
  • De rug is geheel met nieuw leer bedekt, gerestaureerd.
  • Vier ribben.
  • Twee koperen sloten, de klampen ontbreken.
  • Koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel, gerestaureerd.
  • Kapitaaltjes met rood en wit bindersgaren bestoken, gerestaureerd.
  • De band is bestempeld met de rolstempels I en II.
  • Stempelpatroon:
    • Twee kaders van rolstempel II, die niet helemaal tot in de hoeken van de platten doorlopen. De hoeken van de platten zijn bestempeld met blinddruklijnen die elkaar kruisen.
    • Een kader van rolstempel I.
    • Middengedeelte: een ruitvormig lijnenpatroon van blinddruklijnen.

54. - Jason de Mayno, In primam Codicis partem commentaria, Lugduni, Melchior et Caspar Trechsel, 1536.

• Catalogus II, 743Aanvullend nummer, zie noot 92.; CLZ, 577.
• Gebonden: mei 1577[***], samen met band no. 55, samen 23 stuivers.Een boek uit de nalatenschap van Coenraad Slindewater, door Simon Steenbergen herbonden. NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 292, 1577, f. 101v (geen scans beschikbaar).
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 410 x 280 x 60 mm.
  • Afmetingen platten: 430 x 285 x 10 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 8 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: 8 mm breed.
  • Zes ribben, geaccentueerd door blinddruklijnen.
  • Twee koperen sloten.
  • Koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen origineel.
  • Kapitaaltjes met beige en bruin bindersgaren bestoken.
  • De band is bestempeld met de rolstempels I en II.
  • Stempelpatroon:
    • Twee kaders van rolstempel II, die niet helemaal tot in de hoeken van de platten doorlopen. De hoeken van de platten zijn bestempeld met blinddruklijnen die elkaar kruisen.
    • Een kader van rolstempel I.
    • Middengedeelte: een ruitvormig lijnenpatroon van blinddruklijnen.

55. - Jason de Mayno, In primam Digesti Veteris partem commentaria, Lugduni, Melchior et Caspar Trechsel, 1536.

• Catalogus II, 746Aanvullend nummer, zie noot 92.; CLZ, 579.
• Gebonden: mei 1577[***], samen met band no. 54, samen 23 stuivers.Een boek uit de nalatenschap van Coenraad Slindewater, door Simon Steenbergen herbonden. NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 292, 1577, f. 101v (geen scans beschikbaar).
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 410 x 280 x 60 mm.
  • Afmetingen platten: 430 x 285 x 10 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 8 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: 8 mm breed.
  • Zes ribben, geaccentueerd door blinddruklijnen.
  • Twee koperen sloten.
  • Koperbeslag ontbreekt.
  • Dek- en schutbladen origineel.
  • Kapitaaltjes met beige en bruin bindersgaren bestoken.
  • De band is bestempeld met de rolstempels I en II.
  • Stempelpatroon:
    • Twee kaders van rolstempel II, die niet helemaal tot in de hoeken van de platten doorlopen. De hoeken van de platten zijn bestempeld met blinddruklijnen die elkaar kruisen.
    • Een kader van rolstempel I.
    • Middengedeelte: een ruitvormig lijnenpatroon van blinddruklijnen.

56. - Sigismundus Loffredus, Consilia sive Responsa, item Paraphrases feudales, Francofurti ad Moenum, Martin Lechler, 1573.

• Catalogus II, 672; CLZ, 543.
• Gebonden: juni 1577[***], 24 stuivers.NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 292, 1577, f. 101v (geen scans beschikbaar).
  • Blindstempelband
  • Kalfsleer, houten borden
  • Afmetingen boekblok: 332 x 218 x 65 mm.
  • Afmetingen platten: 350 x 220 x 8 mm.
  • Afschuining platten:
    • buitenkant: 8 mm breed, behalve op de hoeken en onder de sloten.
    • binnenkant: 8 mm breed.
  • De platten zijn gedeeltelijk met nieuw leer beplakt.
  • Vier ribben, geaccentueerd door blinddruklijnen.
  • Twee koperen sloten, de klampen ontbreken.
  • Koperbeslag.
  • Dek- en schutbladen niet origineel.
  • Kapitaaltjes met wit bindersgaren bestoken.
  • De band is bestempeld met de rolstempels I, II en III.
  • Stempelpatroon:
    • Twee kaders van rolstempel II, die niet helemaal tot in de hoeken van de platten doorlopen. De hoeken van de platten zijn bestempeld met blinddruklijnen die elkaar kruisen.
    • Een kader van rolstempel I.
    • Middengedeelte: rolstempel III in langgerekte ruitvorm.

[naar boven]

 

Banden gebonden door Simon Steenbergen, die niet meer in de Librije aanwezig zijn

In maart 1578 kocht Derck van Till van een boekverkoper in het schepenhuis te Zutphen een boek getiteld "Bibliotheca nova a fr. Francisco Senensi collecta".NL-ZuRAZ, Kerkvoogdij Hervormde Gemeente te Zutphen, 0062, inv.nr. 284, 1578, f. 131 (geen scans beschikbaar). Dit boek liet hij in oktober 1578 door Simon Steenbergen binden, samen met "noch twee ander buexken in iure", voor 39 stuivers.Ibidem. Deze band is niet meer in de Librije te vinden.

Wim van Dongen

Correcties

[*]Op basis van vergelijking van de door mij in 1984 gepubliceerde stempel overzichten hebben A.D. Renting en J.T.C. Renting-Kuijpers in hun in 2008 gepubliceerde Catalogus van alle in de Librije aanwezige boeken (CLZ), nog meer banden kunnen toeschrijven aan enkele van de hierboven beschreven boekbinders/boekbinderijen, welke transacties destijds niet zijn genoteerd in de kerkrekeningen van de Sint Walburgiskerk. Echter hun opsomming hiervan op pagina 20 noot 22 (en in het register op binders op pagina 811) is helaas niet volledig/correct. Het betreft:

• Fraters van Deventer: CLZ, no.'s: 5, 46, 133, 178, 292, 301, 307 en 310.
• Vincent Russenberg: CLZ, no.'s: 228, 467 (+ 392 en 219) en 736.
• Wilhelmus de Boekbinder: CLZ, no.'s: 25 (+ 130), 168, 295 en 445.
• Fraters van Doesburg: CLZ, no.'s: 206, 221 en 356.

[**] In de CLZ wordt opgemerkt dat ik het binden van deze werken abusievelijk uit de kerkrekening van 1577 haal, echter in die kerkrekening staat voor maart genoteerd: "Den 17en martii gekofft hier in ’t schepenhuys van een boeckenverkooper van Cleve dese naestvolgende buecken omme in de Liberije to leggen. Inden eersten een dusch kruderboeck, kost 1 gulden 12 stuiver. Item Aureoli Theophrasi Paracelsi medici in Dusch voer 1 gulden 6 stuiver. Item consilia sive responsa, item paraphrases feudales, Sigismundi Loffredi, item noch Consilia sive responsa, Claudii Cantiunculen, t’samen voer 2 1⁄2 gulden 5 stuiver. Noch gekoft Postillam Feri in Dusch ende noch Catechismus Michaelis bischoff zu Mersseburch, beyde voer 2 gulden." (f. 101), waarna voor mei en juni wordt genoteerd: "Den 5en maii den bueckenprenter van Deventer betaelt van postillam feri ende herbarium te binden ende planieren 2 gulden min 1 stuiver. Den 7en maij aen herman gedden betaelt van dat twee partes Jasonis van den bueckenbinder van Deventer harwerts brochte, 1 stuiver 1 oert. Den 16en junij betaelt aenen den bueckenbinder van Deventer van die voirn. beyde partes met nieuwe leer aver te betrecken, 23 stuiver. Noch eodem gegeven aenden vurschr. bueckenbinder van het binden van Sigismundum Loffredum etc. 24 stuiver Brabants." (f. 101v). Daaruit maakte ik op dat de aangekochte boeken betrekkelijk snel zijn ingebonden en dat de aankoop van een "dusch kruderboeck" en "Paracelsus" en het kort daarna binden van een "Herbarium" (m.i.: het "dusch kruderboeck" oftewel: Lonicerus) deze band betrof en dat lijkt me nog steeds zeer aannemelijk.

[***] Terecht is in de CLZ opgemerkt dat het binden van deze band niet in de kerkrekening van 1576 is genoteerd zoals ik in 1984 schreef, maar in die van 1577.

[naar boven]

 

Bijlage I - Stempels gebruikt door de Fraters van Deventer

[naar boven]

 

Bijlage II - Stempels gebruikt door Vincent Russenberg

[naar boven]

 

Bijlage III - Stempels gebruikt door Wilhelmus de Boekbinder

[naar boven]

 

Bijlage IV - Stempels gebruikt door Derick van Santen

[naar boven]

 

Bijlage V - Stempels gebruikt door de Fraters van Doesburg - 1

[naar boven]

 

Bijlage VI - Stempels gebruikt door de Fraters van Doesburg - 2

[naar boven]

 

Bijlage VII - Stempels gebruikt door Simon Steenbergen

[naar boven]